Szwedzkie czasy: czas przeszły

Mam potrzebę usystematyzowania wiedzy ze szwedzkich czasów. W internecie nie mogłam znaleźć tablic gramatycznych, ani jasnych przykładów. Postanowiłam więc przygotować je sama. Mam nadzieję, że pomogą w nauce nie tylko mnie! W tym wpisie na warsztat biorę czas przeszły.

Czasy przeszłe

Język szwedzki ma trzy czasy przeszłe: perfekt, imprefekt, pluskvamperfekt. Najpierw spróbujemy rozszyfrować tajemnicze nazwy…

Perfekt: Czas przeszło-teraźniejszy

Jest to czas przeszły, który Polakom sprawia najwięcej kłopotu. Trzeba zaznaczyć, że perfekt nie do końca jest czasem przeszłym, bowiem Szwedzi często używają czasu perfekt do opisywania… teraźniejszości. Tylko ta teraźniejszość musiała zacząć się kiedyś, na przykład pięć lat temu i trwa do dziś. Pewne zdarzenie tłumaczymy czasem przeszłym, ale wynik tej czynności jest związany z teraźniejszością, na przykład:

1. Jag har gått till biblioteket – nie tylko “poszedłem do biblioteki” ale jestem tam nadal, czytam i przeglądam książki
2. Ove har rest till Sverige – Ove pojechał do Szwecji, ale w tej Szwecji wciąż jest
3. Jag har varit gift i fem år – Jestem żonaty/zamężna od pięciu lat. Ale oznacza to, że małżeństwo wciąż trwa. Jeśli jesteście po rozwodzie, zdanie będzie brzmieć w ten sposób: vi var gifta i 5 år. Byliśmy małżeństwem przez pięć lat, ale już więcej nim nie jesteśmy. Wzięliśmy rozwód.
4. Lisa har städat hela huset idag – Lisa wysprzątała dziś cały dom. Choć czynność sama w sobie już się zakończyła, to jej efekt jest teraźniejszością. Nadal jest “dzisiaj”, a dzień się nie skończył. Lisa posprzątała i ma w domu czysto, efekt jej pracy ma zawiązek z teraźniejszością.

Czasu perfekt używamy również, jeśli chcemy wyrazić stan lub okoliczności, które są oparte na doświadczeniu, na przykład:

1. Nils har bott i Tyskland, så han pratar perfekt tyska – Nils mieszkał w Niemczech, więc mówi perfekcyjnie po niemiecku. Nils już nie mieszka w Niemczech, ale jego znajomość języka pozostała
2. Jag har aldrig gillat spenat – Nigdy nie lubiłam szpinaku. Nie lubiłam go, nie smakuje mi, więc wciąż go nie lubię.
3. Jag har bott i Polen under kommunismen, så jag kan berätta mycket om den perioden – Mieszkałam w Polsce w czasach komunizmu, więc mogę wiele powiedzieć na temat tego okresu. Pamiętam ten czas, to są moje doświadczenia.

Reasumując, tego czasu używamy:

• gdy czynność się zaczęła w przeszłości i trwa do tej pory
• gdy czynność miała miejsce w przeszłości, ale nie wiadomo kiedy dokładnie się wydarzyła
• gdy czas danej czynności nie jest określony, ale skutki tej czynności trwają do teraz
• gdy jakaś czynność ma się wydarzyć przed inną czynnością w przyszłości
• dla wyrażenia stanu lub okoliczności, która oparta jest na doświadczeniu, bo dana czynnośc miała miejsce chociaż raz w przeszłości

Imperfekt (Preteritum): Czas przeszły prosty

Tego czasu używamy, gdy mówimy o wydarzeniach z przeszłości, które wydarzyły się w określonym momencie i czasie lub w zamkniętym przedziale czasowym. Są to czynności zakończone w określonym czasie, całkowicie w przeszłości, na przykład:

1. Fredrik åkte bussen igår – Fredrik jechał autobusem wczoraj. Z tego zdania wynika, że już nim nie jedzie.
2. Jag målade hela huset förra sommaren – Zeszłego lata pomalowałam cały dom. Z tego zdania wynika, że już więcej go nie maluję, a czynność zakończyła się
3. Väckarklockan ringde klockan sju i morse – Budzik zadzwonił o siódmej tego ranka, ale nie dzwoni do tej pory. Wyłączyłam go, jak wstałam.

Pluskvamperfekt: Czas zaprzeszły

Tego czasu używamy, gdy mówimy o dwóch zdarzeniach, które miały miejsce w przeszłości, przy czym jedno zdarzyło się wcześniej od drugiego (następstwo czasów). Osobom, które zaczynają swoją przygodę ze szwedzką gramatyką można powiedzieć: ta det lugnt i nie przejmuj się czasem pluskvamperfekt w tej chwili, bo jeśli wzbogacisz swoje słownictwo o słówka, które wymieniam na końcu, jesteś w stanie powiedzieć wszystko bez użycia tego czasu!

Dla chętnych i upartych: pluskvamperfekt służy nam do tego, by opisać co działo się före då (przed tym, co było kiedyś). Dla porównania: czasu perfekt używamy före nu, czyli przed tym, co jest teraz. Najlepiej zobrazują to poniższa grafika.

Różnice między perfekt a pluskvamperfekt

Najlepiej przeanalizować je na podstawie dwóch krótkich historii:

• Han har promenerat i regnet. Han är förkyld nu. Kanske kommer han att stanna hemma från jobbet imorgon.
• Han hade promenerat i regnet. Han var förkyld. Kanske skulle han stanna hemma från jobbet nästa dag.

 

Jak wygląda odmiana czasowników w tych czasach?

O tym, jak odmieniać czasowniki przez osoby pisałam w mini rozmówkach. Poniżej wzór odmiany czasowników regularnych w czasie przeszłym.

Bezokolicznik	Presens	Perfekt har + supinum	Imperfekt -de / -te	Pluskvamperfekt hade + supinum
att dansa (tańczyć)	dansar	har dansat	dansade	hade dansat
att hoppa (skakać)	hoppar	har hoppat	hoppade	hade hoppat
att spela (grać)	spelar	har spelat	spelade	hade spelat
att ringa (dzwonić)	ringer	har ringt	ringde	hade ringt
att stänga (zamykać)	stänger	har stängt	stängde	hade stängt
att leka	leker	har lekt	lekte	hade lekt
att steka	steker	har stekt	stekte	hade stekt
att tycka	tycker	har tyckt	tyckte	hade tyckt

Czas przeszły: tabela czasowników nieregularnych

To oczywiste, że nie mogłoby być pięknie! Język szwedzki ma sporo takich czasowników, które odmieniają się nieregularnie. I na to metoda jest tylko jedna – zapamiętać je.

Bezokolicznik	Presens	Perfekt har + supinum	Imperfekt -de / -te	Pluskvamperfekt hade + supinum
att vara (być)	är	har varit	var	hade varit
att ha (mieć)	har	har haft	hade	hade haft
att komma (przychodzić)	kommer	har kommit	kom	hade kommit
att sjunga (śpiewać)	sjunger	har sjungit	sjöng	hade sjungit
att skrika (krzyczeć)	skriker	har skrikit	skrek	hade skrikit
att gå (iść)	går	har gått	gick	hade gått
att göra (robić)	gör	har gjort	gjorde	hade gjort
att ta (brać)	tar	har tagit	tog	hade tagit

Tablice gramatyczne do pobrania

Więcej odmian czasowników znajdziesz w tablicach gramatycznych dla czasów przeszłych: czasowniki nieregularne i czasowniki regularne. Są gotowe, aby je wydrukować, powiesić nad łóżkiem i się z nich uczyć.

Do tego zestawu możesz dołączyć chmurę słówek dla czasu preteritum i perfekt.

Jeśli czujesz niedosyt wiedzy (tej darmowej), zajrzyj do Językowej Siłki. Jest tam obszerny dział szwedzki, ale również norweski, niderlandzki czy farerski (ale też każdy inny, jaki sobie wymarzysz!). Zajrzyj też do grupy, gdzie językowa wiedza się nigdy nie kończy.

Wpis przygotowany razem z Ania Kicka.